कशासाठी बी डर्टी..

*कशासाठी बी डर्टी *

वाईट आपला पाठलाग करत राहणार, सावलीसारखं मागं राहणार यात शंका नाही. प्रश्‍न
आहे तो आपण त्याला चुकवू शकतो की नाही? मला वाटतं चुकवू शकतो... प्रचंड गर्दीत
आपण अपघात चुकवत चालू शकतो, मरणाचा पाठलाग चुकवत जगू शकतो, बऱ्याच काही गोष्टी
आपण चुकवत असतो, तसं हे डर्टीही चुकवायला हवं...गटारीत लोळणाऱ्या डुकराशी झुंज
द्यायची म्हटलं की स्वतः गटारीत उतरावं लागतं आणि जेवढी डुकराशी झुंज देऊ
गटारीत राहू, तेवढं डुकरालाच बरं वाटतं... आणि आपलं सारं खराब व्हायला
लागतं... डर्टीबरोबर झुंजायचं तर डर्टी व्हावं लागतं... आपण स्पर्श कुणाला
करणार आहोत? चंदनाला की डुकराला, हे ठरवायचा अधिकार तर आपल्यालाच आहे...

अलीकडं पंधरा-वीस दिवसांपासून टीव्हीचं बटण ऑन करताना थोडी धास्तीच वाटते.
त्याचं कारणही आहे. कोणता तरी एक सिनेमा झळकलाय. त्यानं बॉक्‍स ऑफिसवर धंदाही
केलाय. या सिनेमाची एक जाहिरात बहुतेक चॅनेलवर झळकतेय. मीही एकदा ती पाहिली
आणि धक्काच बसला. बी डर्टी... अशी जाहिरात आहे. हे वाक्‍य वारंवार येतंय आणि
जणू हात जोडून विनंती केल्याप्रमाणे बोलतंय- "भाईयो, बहनों और बच्चे लोग, बी
डर्टी...' बाप रे बाप! हे कसं काय वाचायचं?... घाणेरडे बना असा संदेश
जाहिरातीसाठी तयार केला गेलाय... मुळातच आपण पर्यावरणात तयार होत असलेल्या...
मूल्य आणि संस्कार यांच्या ऱ्हासातून तयार होत असलेल्या घाणीत अडकतोय की काय,
असं वाटत असतानाच ही जाहिरात झळकतेय... बी डर्टी... बी डर्टी आणि बी डर्टी...
काही वर्षांपूर्वी "जागते रहो'सारखे संदेश मिळायचे, स्वच्छ राहा, असे संदेश
मिळायचे आणि आता एकदम यू टर्न... स्वच्छतेकडून घाणीकडे... घाणेरडे बना... आता
घाणेरडं बनायचं तर वर्तन, व्यवहार तसा करायचा किंवा दारात अनियमित येणाऱ्या
घंटागाडीत लोळायचं... एकीकडं सरकारी चॅनेलमधून स्वच्छतेचा मंत्र आळवला
जातोय... दिवसातून किमान आठ-दहा वेळा तरी हात स्वच्छ केले पाहिजेत, अशा
सांगणाऱ्या जाहिराती आहेत... न धुतलेल्या हाताच्या एका रंध्रावर लाखो जिवाणू
बसतात, असं सांगितलं जातंय... तात्पर्य, जो वारंवार हात धुवत नाही तो
असंस्कृत... स्वच्छता हा सुंदर संस्कार. स्वच्छतेमुळे आरोग्य लाभते आणि
आरोग्यामुळे आयुष्य लाभते. स्वच्छतापुराण जसं ताणू तसं हॅंड लिक्विडच्या खपाचे
आकडेच्या आकडे दिसतील. स्वच्छतेमुळे प्रतिष्ठाही लाभते. नॅपकिनही खपतात.
शरीरालाही ते चांगलं असतं. एकीकडे स्वच्छतेसाठी प्रचार, प्रयोग चालू आहेत...
ग्रामपंचायतीपासून ते थेट जगाची कचेरी असलेल्या युनोपर्यंत... पण मध्येच हा
सिनेमा आला आणि एकदम या स्वच्छतापुराणाची वाटच लागली... घाणेरडे बना! खरं तर
आपण स्वतः जमेल त्या मार्गानं स्वच्छ राहण्याचा प्रयत्न करीत असतो...
स्वच्छतेमुळे सौंदर्य लाभतं, सौंदर्याला देवत्व लाभतं, काय काय करून आपण
स्वतःसह सारा समाज स्वच्छतेकडं नेत होतो आणि एकदम घाणेरडं होण्याचा मंत्र
कोणीतरी पडद्यावरून देऊ लागलं... हा सिनेमा पाहून आलेल्या तरुणांच्या
प्रतिक्रियाही ऐकण्यासारख्या आहेत. "अरे मैंने डर्टी देख लिया। बहुत अच्छा
है... डर्टी देखो यार' वगैरे वगैरे...' एके काळी डर्टी शब्द उच्चारताना संकोच
वाटायचा आणि आता हा शब्द जणू समाजमान्य आणि संस्कारमान्य बनवला जातोय...
निगेटिव्हकडून पॉझिटिव्हकडं जाण्याऐवजी निगेटिव्हकडून निगेटिव्हकडं जाण्याचा
म्हणजेच घाणीकडून घाणीकडं जाण्याचाच हा प्रकार आहे... जाहिरातीचं एक जबरदस्त
तंत्र आहे. लोकांना स्वच्छ व्हा, असं सांगितलं की ते कदाचित ऐकणार नाहीत; पण
घाणेरडं व्हा म्हटलं, की त्यांना स्वच्छतेची जाण येईल... स्वच्छ व्हायचं याचाच
अर्थ घाणमुक्त व्हायचं... स्वच्छता तेव्हाच कळते, जेव्हा पाचों उंगलियां घाणीत
अडकतात... खोटं बोला असं शिकवलं, की लोकांना खऱ्याचं महत्त्व कळू लागेल, चोरी
करा असं सांगितलं, की कष्टाचं महत्त्व कळलं आणि खून करा म्हटलं की जगण्याचं
महत्त्व कळेल... वा रे वा! काय भारी सिद्धान्त आहे, नाही? त्याचा संबंध
मूल्याशी नाही तर गल्ल्याशी आहे. गल्ला म्हणजे पैसे ठेवण्याची किंवा
वाढविण्याची जागा... गल्ला वाढविण्यासाठी मूल्यं नष्ट करण्याचा हा प्रयत्न आहे
का, असं जर कोणी विचारलं की उत्तर येईल, "काहीतरी संपल्याशिवाय काहीतरी
निर्माण होत नाही.' आपण काय संपवायला निघालो आहोत? काय शिकवायला निघालो आहोत?
उजेडाचा तिरस्कार, स्वच्छतेचा तिरस्कार, सत्याचा, मूल्याचा तिरस्कार तरी शिकवत
नाही आहोत? कोणतं हे मार्केट तयार होतंय, की जेथे डर्टी सजवून ठेवलं जातंय आणि
स्वच्छतेला लाथ घातली जातेय... एकदा कपड्यांच्या दुकानात गेलो होतो. थोड्या
वेळानं एक कुटुंब तिथं आलं. सेल्समन काय पाहिजे विचारू लागला. कुटुंबानं
आपल्यातल्या लहान मुलाला प्रथम विचारलं, ""बेटा, तुला काय हवंय?''

बेटा हसत म्हणाला, ""पप्पा, मम्मी, ये अंदर की बात है...''

त्याला अंडरवेअर हवी होती. कोठून तरी म्हणण्यापेक्षा कुठल्या तरी छोट्या
पडद्यावर त्यानं हे वाक्‍य ऐकलं असावं... पाहिलं असावं. त्याच्या उत्तरावर
सारं दुकान हसलं. आई-वडिलांना राग नाही आला. उलट "किस का बेटा है' अशा एका
स्वाभिमानी भावनेनं ते आपल्या मुलाकडे बघू लागले... त्याच्या डोक्‍यावरून हात
फिरवू लागले.

कितीतरी अशा गोष्टी सांगता येतील... प्रत्येकाकडे यापैकी काही ना काही अनुभव
असेल... कोणी बोलतं, कोणी बोलत नाही...

छोटा पडदा नुसताच बोलत नाही, तर काही गोष्टी पाठ करून घेतो... पाठ होईपर्यंत
आपला मूळ मेंदू सपाट करू लागतो. मग कधी डाग अच्छे लगते है म्हणत डागाचे, तर
कधी डर्टीचे उंचवटे मेंदूत तयार करू लागतो....सगळंच उलटं वाटू
लागलंय...ज्यांना उलटं वाटतं किंवा प्रसंगी उलट्याच होतात, तेव्हा त्यांना
घाणीचं समर्थन करणारी व्यवस्था कालबाह्य ठरवते. कुणा खानाचा डायलॉग मारते, "अब
सब डर्टी है... दुनिया डर्टी है... जिंदगी भी तो एक डर्टी है, रास्ता डर्टी
है, आदमी डर्टी है वगैरे वगैरे...' डाग ही घालवायची किंवा संपवायची गोष्ट
होती; पण ती मिरवायची झाली... "डर्टी' ही गोष्टही संपवायची होती ती आता
सजवायची झाली आहे. या सगळ्या व्यवहारातून जन्माला येणारी भाषाही मोठी मजेशीर
असते. माझा पोरगा म्हणाला, ""अरे, दोनशे रुपये दे पप्पा. थोडं डर्टी बघून
येतो...''

त्याचं ऐकून शुगर एकदम टॉपला जाण्याची वेळ आली. त्यातूनही मी म्हणालो, ""अरे,
त्याला ए सर्टिफिकेट आहे.''
यावर तो म्हणाला, ""मी एटीन प्लस आहे...''
एकूण काय, तर डर्टी पाहण्यासाठीची पात्रताही त्यानं मिळवलेली असावी.

काळ बदलतोय... पण कोणत्या अंगानं, ते महत्त्वाचं आहे. मला तर नेहमीच वाटत
आलंय, की आपण अतिशय कष्टानं जपलेलं, उपाशीपोटीही जपलेलं असं काहीतरी तो काळ
ओढून घेतोय... हिसकावून घेतोय... गमावतोय आपण काहीतरी... प्रतिकार कसा
करायचा?... एखाद्यानं एखाद्याला सांगितलं, की अमुक अमुक गोष्ट वाईट आहे, ती
बघू नकोस. तर उत्तर मिळतं, की ठीकंय. वाईट कशी आहे ती बघून घेतो. नंतर बघत
नाही. पण वाईट सारं अनुभवातूनच समजून घ्यायचं का?...

गेल्या आठवड्यात मी "एसबीआय'च्या एका ए.टी.एम.समोर उभा होतो. रांगेत उभा होतो.
आत एक परदेशी नागरिक होता. तो बाहेर आला आणि म्हणाला, ""एटीएममध्ये पैसे
नाहीत. तशी स्लिप बाहेर पडतेय. कृपा करून जाऊ नका... वेळ वाया घालवू नका.''

रांगेतल्यांनी ते ऐकलं आणि तरी ते आत निघाले ते पैसे कसे येत नाहीत, हे
पाहायला...

वाईट आपला पाठलाग करत राहणार, सावलीसारखं मागं राहणार, यात शंका नाही. प्रश्‍न
आहे तो आपण त्याला चुकवू शकतो की नाही? मला वाटतं चुकवू